جریان اصلی روشنفکری در دهه‌های گذشته، بر مبنای مفروضات و نگرش‌های ذهنی خاص خویش، کوشید تا مدلی به دست دهد برای نگاه به جهان، تعیین جایگاه ایران و راهکار‌های رسیدن به وضع مطلوبی که تصور می‌شد باید به آن رسید. واکاوی ذهنیت روشنفکران به طور خاص و تحلیل فضای روشنفکری، به خصوص در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی، می‌تواند رویکرد‌ها و ایده‌های اصلی این جریان غالب را نمایان سازد.